สิ่งที่ต้องคิดเป็นอันดับแรกเมื่อท้องเสีย คือ จะเสียน้ำและเกลือแร่ไปกับการถ่ายออกไปปริมาณมาก ทำให้สิ่งที่ตามมาคือ ภาวะขาดน้ำ(dehydration) ซึ่งการเสียชีวิตจากโรคท้องเสียส่วนใหญ่จะเกิดจากสาเหตุนี้ เพราะฉะนั้นสิ่งที่ต้องทำเป็นอย่างแรกคือ ป้องกันการสูญเสียน้ำออกจากร่างกาย ซึ่งจะใช้เกลือแร่สำหรับท้องเสีย หรือที่เรียกว่าผงโออาร์เอส (Oral rehydration salt – ORS) ที่เราสามารถหาซื้อได้ง่ายตามร้านสะดวกซื้อ หรือร้านยาทั่วไป

วิธีเลือกยาแก้ท้องเสีย (ORS)

เกลือแร่แก้ท้องเสีย (ORS) ไม่เพียงแต่ช่วยรักษาภาวะขาดน้ำ(dehydration) เท่านั้น แต่ยังสามารถป้องกันภาวะขาดน้ำได้อีกด้วย หรือถ้าท้องเสียง่ายก็ควรซื้อติดบ้านไว้เลย

ทีนี้เวลาไปร้านสะดวกซื้อจะหาซื้อเกลือแร่สำหรับท้องเสีย ต้องเลือกยังไง??

how-to-choose-ors-powder

  1. ต้องเป็น ORS powder เท่านั้นหรือหน้าซองจะระบุชัดเจนว่าเป็นเกลือแร่สำหรับแก้ท้องเสีย เกลือแร่แบบอื่นใช้แทนไม่ได้ เพราะไม่ได้ออกแบบมาสำหรับให้คนท้องเสียกิน
  2. สังเกตง่ายๆ อีกอย่างหน้าซองจะระบุไว้เลยว่า เกลือแร่สำหรับ “แก้ท้องเสีย” ท้องร่วง หรือระบุบนหน้าซองว่า “ORS powder ผงโออาร์เอส” ถ้าเป็นเกลือแร่อื่นๆ เช่น เกลือแร่ผงสำหรับนักกีฬา เสียเหงื่อ หรือเกลือแร่ขวดที่ขายในตู้เย็นร้านสะดวกซื้อจะไม่มีคำนี้ระบุอยู่

วิธีรับประทานเกลือแร่แก้ท้องเสีย (ORS)

เมื่อเริ่มมีอาการท้องเสีย สามารถเริ่มดื่มเกลือแร่แก้ท้องเสีย ORS ได้เลยโดยที่ไม่ต้องรอให้อาการหนัก เพราะช่วยป้องกันไม่ให้เกิดภาวะขาดน้ำ(dehydration)

ผสมผงเกลือแร่แก้ท้องเสีย ORS กับน้ำสะอาด (น้ำดื่ม)

  • เตรียมตามวิธีที่บอกหลังซอง ORS ที่ซื้อมา ใช้ปริมาณน้ำตามที่ระบุหลังซอง ถ้าที่ขายในร้านสะดวกซื้อ 1 ซองจะผสมน้ำ 250 มิลลิลิตร หรือน้ำ 1 แก้ว (แต่ละยี่ห้ออาจใช้น้ำไม่เท่ากัน ควรดูหลังซอง)
  • ละลายผงเกลือแร่ ORS กับน้ำสะอาด 250 มิลลิลิตร หรือน้ำ 1 แก้ว จากนั้นคนให้ละลายจนหมด

!!!อย่าลืมคำนึงถึงความสะอาดของทุกอย่างที่จะใช้กับผู้ป่วยท้องเสีย เช่น แก้ว ช้อน ชาม ต่างๆ

วิธีดื่มเกลือแร่แก้ท้องเสีย

  • ค่อยๆ จิบทีละน้อย บ่อยๆ จนหมดแก้ว (อย่าดื่มทีเดียวหมด!)
  • ถ้ามีอาการอ้วก รอ 10 นาทีแล้วค่อยดื่มเกลือแร่ต่อ พยายามจิบให้ช้าลง
  • หลังจากอุจจาระแต่ละครั้ง ค่อยๆ ดื่มเพิ่มอีก 1 ซอง โดยการค่อยๆ จิบช้าๆ เหมือนเดิม

เมื่อไรควรหยุด

  • จนกว่าอาการท้องเสียจะหยุดลง ซึ่งอาจกินเวลาหลายวันได้
  • เด็กอายุมากกว่า 10 ปีและผู้ใหญ่: สูงสุด 2000 มิลลิลิตรต่อวัน หรือ 8 ซอง (ขนาด 250 มิลลิลิตร)

เกลือแร่ที่ผสมแล้ว

  • หลังจากผสมผงเกลือแร่ ORS กับน้ำแล้วไม่ควรทิ้งไว้เกิน 24 ชั่วโมง หากเกินควรทิ้งแล้วผสมใหม่เพื่อหลีกเลี่ยงการปนเปื้อน

อาการหลังจากดื่มเกลือแร่แก้ท้องเสีย

  • การดื่ม ORS ไม่ได้ช่วยให้อาการท้องเสียดีขึ้น แต่ช่วยให้ไม่เกิดภาวะขาดน้ำซึ่งอันตรายถึงชีวิต ถ้าอาการแย่ลงมากๆ ควรพบแพทย์

อาการที่ควรพบแพทย์

อาการที่แสดงให้เห็นว่ามีภาวะขาดน้ำ ควรรีบพบแพทย์

  • ขับถ่ายบ่อย
  • กระหายน้ำ อยากกินน้ำมากๆ
  • มีตาโหล ลักษณะเบ้าตาจะลึกลง อาจคล้ำขึ้น ดูเหนื่อยล้า

อาการอื่นๆ ที่ควรพบแพทย์เช่นกัน

  • อาการไม่ดีขึ้นเลยภายใน 3 วัน
  • มีไข้
  • ไม่สามารถกินอาหารหรือดื่มอะไรได้แบบปกติที่เคย

อาการท้องเสียที่อาจติดเชื้อ

โรคท้องร่วงจากเชื้อแบคทีเรีย มักมีอาการเช่น อุจจาระเหลวเป็นน้ำ ซึ่งบางครั้งอาจมีเลือดปนได้ ผู้ป่วยอาจมีอาการปวดท้องอย่างรุนแรง คลื่นไส้ อาเจียน มีไข้สูงกว่า 38°C และเบื่ออาหาร ต้องถ่ายอุจจาระด่วนและมีอาการขาดน้ำ เช่น กระหายน้ำมาก ปากแห้ง ปัสสาวะสีเข้ม และเวียนศีรษะ หากอาการเหล่านี้ไม่หายไปหรือแย่ลง ควรไปพบแพทย์เพื่อประเมินอาการ

วิธีปฏิบัติตัวช่วงท้องเสีย

สิ่งที่ไม่ควรกินตอนท้องเสีย

  • อาหารที่มีน้ำตาลสูง: เครื่องดื่มอัดลม ชารสหวาน เครื่องดื่มผลไม้รสหวาน และขนมหวาน
  • อาหารที่มีไฟเบอร์สูง: ผลไม้และผักเนื้อหยาบ และธัญพืชไม่ขัดสี
  • อาหารที่มีไขมันและมัน: อาหารทอด เนื้อสัตว์ที่มีไขมัน และซอสครีม
  • ผลิตภัณฑ์จากนม: นม ชีส และผลิตภัณฑ์จากนมอื่นๆ โดยเฉพาะอย่างยิ่งผู้ที่แพ้แลคโตส
  • อาหารรสเผ็ด: พริกเผ็ดและอาหารที่มีเครื่องเทศจัด
  • อาหารแปรรูป: อาหารที่มีสารกันบูดและสารเติมแต่งเทียม
  • เครื่องดื่มแอลกอฮอล์และคาเฟอีน: กาแฟ ชา

สิ่งที่ควรกินช่วงท้องเสีย

  • กินอาหารที่ผ่านการบดเพื่อให้ย่อยง่ายขึ้น เช่น โจ๊ก กินอาหารที่สดใหม่เพื่อหลีกเลี่ยงการปนเปื้อน หากต้องกินอาหารที่ปรุงไว้แล้ว ควรอุ่นให้เดือดอีกครั้งก่อนกิน

คำแนะนำเพิ่มเติม

  • ช่วงท้องเสีย ไม่ควรหยุดกินอาหารไปเลย เราสามารถกินอาหารอ่อนๆ แทนได้ ดีกว่าปล่อยให้ร่างกายไม่ได้รับสารอาหารอะไรเลย เพียงแต่ต้องเลือกกินอาหารช่วงที่ท้องเสียให้ดี
  • แม้ว่าการดูดซึมสารอาหารจากอาหารจะลดลงบ้างในระหว่างที่ท้องเสีย แต่ร่างกายยังคงสามารถดูดซึมสารอาหารได้
  • การให้เกลือแร่แก้ท้องเสียไม่สามารถทดแทนความต้องการอาหารได้

ถ้าไม่มีเกลือแร่แก้ท้องเสีย

  • ควรดื่มของเหลวที่มีสารอาหารจำพวกแป้ง เช่น โจ๊ก ซุป น้ำข้าว น้ำตาลผสมเกลือ (ดูวิธีทำด้านล่าง)
  • กินกล้วยได้เนื่องจากช่วยเพิ่มโพแทสเซียม

วิธีเตรียมเกลือแร่แก้ท้องเสียแบบทำเอง (ใช้ชั่วคราวกรณีหาผง ORS ไม่ได้)

ส่วนผสมจะมีเกลือกับน้ำตาลและน้ำสะอาด

  1. ล้างมือให้สะอาด
  2. เตรียมน้ำสะอาด 1 ลิตร
  3. เติมน้ำตาล 6 ช้อนชา
  4. เติมเกลือ ครึ่ง ช้อนชา
  5. คนจนส่วนผสมละลายหมด

เด็กท้องเสีย

  • หากเริ่มมีอาการท้องเสียให้หาเกลือแร่สำหรับท้องเสีย (ORS) ให้ค่อยๆ ดื่มเลย เพื่อป้องกัน ไม่ต้องรอให้อาการแย่ลง มีเกลือแร่สำหรับเด็กขาย อาจซื้อติดบ้านไว้ ถ้าใช้ของผู้ใหญ่ให้ใช้ครึ่งเดียว โดยผสมน้ำทั้งซอง แต่ทุกครั้งที่ถ่ายอุจจาระให้ดื่มแค่ครึ่งนึง ค่อยๆ จิบ สังเกตอาการอย่างใกล้ชิด หากมีอาการแสดงให้เห็นว่ามีภาวะขาดน้ำ ควรรีบพบแพทย์เนื่องจากเด็กจะมีความเสี่ยงอันตรายถึงชีวิตสูงกว่าผู้ใหญ่
  • เด็กเล็ก ควรพาไปพบแพทย์

Reference

  1. World Health Organization. 2021. Diarrhoea Treatment Guidelines. World Health Organization. https://cdn.who.int/media/docs/default-source/2021-dha-docs/pnadk428.pdf.
  2. Rehydration Project. Oral Rehydration Solutions: Made at Home. Accessed [29-10-2024]. https://rehydrate.org/solutions/homemade.htm